W 2019 roku opublikowano pierwsze zdjęcie czarnej dziury, a chińska sonda Chang'e 4 wylądowała na niewidocznej z Ziemi półkuli Księżyca. To tylko dwa z wielu odkryć i wydarzeń naukowych, o których czytaliśmy w ubiegłym roku.
Odkrycia w styczniu
W styczniu chiński pojazd kosmiczny, sonda Chang'e 4 wylądowała na niewidocznej z Ziemi półkuli Księżyca. Było to pierwsze lądowanie pojazdu wysłanego z Ziemi na półkuli, która jest praktycznie niezbadana.
W epoce lodowcowej mieszkańcy dzisiejszej Europy polowali na mamuty za pomocą oszczepów. Pierwszy bezpośredni dowód na to stanowi odkryty w Krakowie fragment krzemiennego grotu sprzed 25 tysięcy lat, wbitego w żebro mamuta. Dokonali tego krakowscy naukowcy nieopodal kopca Kościuszki.
Naukowcy ze Śląska dowiedli natomiast, że jeden z największych mięśni w naszym ciele - przepona - spełnia w organizmie nieznaną dotąd rolę - pomaga nam utrzymać równowagę ciała. Badania pokazały, że im większa grubość i ruchomość tego mięśnia podczas oddychania, tym lepsza równowaga ciała.
Europejska Organizacja Badań Jądrowych (CERN) ogłosiła plany budowy Future Circular Collider, akceleratora cztery razy większego i wielokrotnie potężniejszego od Wielkiego Zderzacza Hadronów (LHC). Nowy zderzacz może umożliwić odkrycie nieznanych jeszcze rodzajów cząstek elementarnych.
Odkrycia w lutym
Naukowcy z Universitat Autonoma de Barcelona zidentyfikowali ponad 800 nowych miejsc w ludzkim genomie, które są potencjalnie istotne z punktu widzenia ewolucyjnych przystosowań człowieka. Wcześniej w genomie wyodrębniono 1986 takich miejsc. Dostarczają one wiedzy, która pozwala zrozumieć, co w trakcie ewolucji zadecydowało o specyfice człowieka lub pewnych populacji ludzkich. W wieku 89 lat zmarł profesor Krzysztof Birkenmajer - wybitny geolog, autor setek prac naukowych, uczestnik 23 wypraw naukowych na Spitsbergen, Antarktydę i Grenlandię. Korzystając z przywileju odkrywców, na samej Antarktydzie wprowadził ponad 200 polskich nazw geograficznych.
CZYTAJ WIĘCEJ O KRZYSZTOFIE BIRKENMAJERZE Neandertalczycy poruszali się w postawie wyprostowanej, podobnie jak dzisiejsi ludzie - tego dowiedli naukowcy na podstawie wirtualnej rekonstrukcji miednicy i kręgosłupa neandertalczyka, którego szkielet pochodzi z Francji. Trójwymiarowy, komputerowy model anatomiczny kręgosłupa i miednicy neandertalczyka opracował zespół szwajcarskich i amerykańskich naukowców.
Odkrycia w marcu
W marcu należąca do Elona Muska firma SpaceX wystrzeliła rakietę Falcon 9, wynosząc na orbitę załogową wersję kapsuły Dragon. Kapsuła, w której nie było ludzi, a manekin oraz 200 kilogramów ładunku zacumowała do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Umieszczony na jednym z siedzeń dla załogi, naturalnego wzrostu manekin z czujnikami na głowie, szyi i kręgosłupie pozwolił zbadać wpływ lotu na ciało człowieka.
CZYTAJ WIĘCEJ O WYSTRZELENIU KAPSUŁY DRAGON Pierwszą na świecie bioniczną trzustkę wraz z naczyniami krwionośnymi wydrukowali w technice 3D badacze z Fundacji Badań i Rozwoju Nauki pod kierunkiem dr hab. med. Michała Wszoły. Trzustka nie ma pełnić funkcji zewnątrzwydzielniczej takiej, jak prawdziwa trzustka. Zakłada się jednak, że w przyszłości może przywrócić wytwarzanie insuliny w organizmie chorego na cukrzycę. Obecnie jest to możliwe wyłącznie poprzez wstrzykiwanie tego hormonu odpowiednim podajnikiem lub pompą insulinową.
Odkrycia w kwietniu
Pierwsze zdjęcie czarnej dziury zaprezentowali astronomowie z zespołu badawczego Event Horizon Telescope. Wykonało je osiem teleskopów, które utworzyły "wirtualny teleskop" o rozmiarze Ziemi. Zdjęcie przedstawia czarną dziurę znajdującą się w centrum galaktyki Messier 87, 55 milionów lat świetlnych od Ziemi. Wśród naukowców zaangażowanych w badania byli Polacy.
Z ośrodka NASA na wyspie Wallops w USA wystartowały dwa polskie satelity: KRAKsat zbudowany przez studentów Akademii Górniczo-Hutniczej i Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Światowid - pierwszy polski satelita komercyjny i obserwacyjny.
CZYTAJ WIĘCEJ O POLSKICH SATELITACH Po dziesiątkach lat poszukiwań astronomom udało się wykryć w kosmosie wodorek helu - pierwszy rodzaj cząsteczek, który uformował się we Wszechświecie w jego początkach. Znaleziono go w naszej galaktyce dzięki Stratosferycznemu Obserwatorium Astronomii Podczerwonej (Stratospheric Observatory For Infrared Astronomy).
Odkrycia w maju
Na Pustyni Wschodniej w Sudanie polscy archeolodzy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego odkryli ślady obecności Homo erectusa, pochodzące sprzed 500 tysięcy lat. Zdaniem odkrywców jest to dowód na istnienie nieznanego do tej pory szlaku migracji tego gatunku poza kontynent. Amerykańska firma SpaceX umieściła na orbicie ziemi 60 niewielkich satelitów, za pośrednictwem których świadczone będą usługi dostępu do szybkiego internetu. To pierwsza partia urządzeń z 1800, które chce w kosmosie umieścić firma Elona Muska.
CZYTAJ WIĘCEJ O SATELITACH Naukowcy ustalili, że jedna z pięciu największych znanych w historii świata megapowodzi zdarzyła się w rejonie Suwałk kilkanaście tysięcy lat temu. Do dziś widać jej skutki. Przełomowe odkrycie naukowców z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika zmienia myślenie o krajobrazie Europy Środkowej i wyjaśnia m.in. genezę jeziora Hańcza.
Odkrycia w czerwcu
Amerykańska Państwowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (NASA) poinformowała, że zezwoli prywatnym osobom na jednomiesięczne płatne pobyty na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). NASA zamierza wydawać każdego roku zgodę na co najwyżej dwie komercyjne wyprawy na ISS.
CZYTAJ WIĘCEJ O TURYSTYCZNYCH POBYTACH NA ISS Kilkadziesiąt mumii sprzed około 2 tysięcy lat odkryli polscy archeolodzy w czasie wykopalisk w sąsiedztwie najstarszej piramidy świata na nekropolii w Sakkarze w północnym Egipcie. Najwięcej mumii złożono bezpośrednio w piasku. Zespół Impuls z Politechniki Świętokrzyskiej wygrał międzynarodowe zawody łazików marsjańskich - University Rover Challenge, które zakończyły się w Stanach Zjednoczonych.
Odkrycia w lipcu
Odkryty jeszcze w XX w. na greckim Peloponezie fragment czaszki Homo sapiens pochodzi sprzed 210 tys. lat - ustalili naukowcy. To najstarsze szczątki Homo sapiens odnalezione poza Afryką. Są zarazem o 160 tys. lat starsze od najstarszych znanych dotąd szczątków Homo sapiens z Europy - poinformowali naukowcy na łamach czasopisma "Nature". Zdaniem naukowców dzieje Homo sapiens w Europie i Azji trzeba będzie napisać na nowo.
CZYTAJ WIĘCEJ O CZASZCE SPRZED 210 TYSIĘCY LAT Ślady pobytu ludzi sprzed kilkunastu tysięcy lat wewnątrz Jaskini nad Huczawą w Tatrach Bielskich odkryli m.in. polscy archeolodzy. To kamienne ostrza używane przez myśliwych. Do tej pory w żadnej z tatrzańskich jaskiń nie odkryto pradziejowych przedmiotów.
Odkrycia w sierpniu
Unikalną, trójwymiarową mapę Drogi Mlecznej zaprezentowali w prestiżowym piśmie "Science" naukowcy z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, pracujący w ramach projektu Optical Gravitational Lensing Experiment (OGLE). Mapa dostarcza nowych informacji na temat m.in. historii naszej Galaktyki.
Niecodzienna uroczystość odbyła się przy wulkanie Okjokull niedaleko stolicy Islandii Reykjaviku. Władze tego kraju oficjalnie uhonorowały zanik lodowca na tym wulkanie i odsłoniły tablicę, będącą wezwaniem dla przyszłych pokoleń.
Odkrycia we wrześniu
Świat obiegła informacja o tym, że astronom amator z Półwyspu Krymskiego - Giennadij Borysow - dostrzegł na niebie dziwny obiekt. We wrześniu naukowcy poinformowali, że jest to kometa spoza Układu Słonecznego.
Dr hab. Michał R. Szymański z Gdańska i dr Rafał Banka z Krakowa zostali laureatami prestiżowego Starting Grant - Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). Znaleźli się oni w gronie ponad 400 nagrodzonych naukowców.
Odkrycia w październiku
Tegoroczną Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii zdobyli William G. Kaelin Jr, Sir Peter J. Ratcliffe i Gregg L. Semenza "za odkrycia dotyczące tego, w jaki sposób komórki wykrywają tlen i dostosowują się do jego dostępności".
W dziedzinie fizyki laureatami zostali: James Peebles, Michel Mayor i Didier Queloz. Nagrodzono ich "za odkrycia teoretyczne w dziedzinie fizycznej kosmologii" oraz "za odkrycie egzoplanety okrążającej gwiazdę podobną do Słońca".
John B. Goodenough, M. Stanley Whittingham i Akira Yoshino zostali laureatami w dziedzinie chemii. Badaczy doceniono za opracowanie lekkich i pojemnych akumulatorów litowo-jonowych (powszechnie nazywanych bateriami litowo-jonowymi).
CZYTAJ WIĘCEJ O NOBLU Z CHEMII W wieku 85 lat zmarł radziecki kosmonauta Aleksiej Leonow, pierwszy człowiek, który wyszedł w otwartą przestrzeń kosmiczną. Kosmiczny spacer Leonowa w czasie lotu statku Woschod 2 trwał zaledwie 12 minut. Kosmonauta oddalił się od statku na odległość 5 metrów, ubezpieczany liną z kablem telefonicznym.
Kości pliozaurów - potężnych drapieżników morskich żyjących w Jurze, czyli przed ok. 150 mln lat, odkryli polscy paleontolodzy pod Iłżą w woj. mazowieckim. Szczątki tych największych, jurajskich drapieżników morskich odkryto w Europie do tej pory tylko w kilku miejscach.
Odkrycia w listopadzie
Biały Dom ogłosił, że profesor Dorota Grejner-Brzezińska będzie zasiadała w amerykańskiej prezydenckiej Radzie Doradców ds. Nauki i Technologii. Polka specjalizuje się w inżynierii geomatycznej, w tym m.in. algorytmach GPS oraz mapowaniu mobilnym. Fotony - niemające masy i poruszające się z prędkością światła cząstki - da się sprytnymi sztuczkami "zatrzymać" i skłonić, by zachowywały się jak zupełnie inne cząstki - posiadające masę i reagujące na pole magnetyczne elektrony. Pokazał to w publikacji w "Science" zespół Polaków.
Odkrycia w grudniu
Dżuma Justyniana, czyli epidemia, która ogarnęła Cesarstwo Bizantyjskie w początku VI w. - wbrew utartej wśród historyków opinii - nie zdziesiątkowała jego populacji. Interdyscyplinarne badania m.in. polskich uczonych wykazały, że jej skala była zdecydowanie mniejsza.
Pirx - taką nazwę otrzymała odkryta przez polskich astronomów planeta, a gwiazda, wokół której krąży, została nazwana Solaris. Międzynarodowa Unia Astronomiczna rozwiązała konkurs, w którym głosowało między innymi 88 tysięcy polskich internautów.
Autor: anw/aw / Źródło: PAP, tvnmeteo.pl
Źródło zdjęcia głównego: Mars Rover Kielce "impuls" team (Facebook), EHT Collaboration